Blogg: Mii lij media õõudâsvaʹsttõs, ko ooʹccbõõzz ooumaž ij haaʹled vuässõõttâd mainstâttmõʹše?

Määŋgnallšemvuõđ vääʹnn lääʹdd äʹrbbvuõđlaž mediast lij õinn ääiʹjpoddsaž äʹšš, håʹt õuddnummuž šâdd čõõđ ääiʹj. Määin määŋghämmsažvuõđ vänna lie teâđast määŋg, õuddmiârkkân tõt, što äʹrbbvuõđlaž media mainstâtt õinn jäänmõsân vääʹld tuõʹllʼjeeʹjid. Tän blogist põõžžtõõlam kuuitâǥ kuõʹhtten ääʹššest, kookk veʹǩǩe määŋgnallšemvuõđ vänna äʹrbbvuõđlaž mediast: Mainstâʹttempodd da media nääʹl ǩiõttʼtõõllâd ooumažvuõiggâdvuõttkõõččmõõžžid. 

Ko seuʹrrjam leʹbe jiõčč saǥstõõlam ääʹšš pirr media eeʹttkõʹsttjivuiʹm, vuäǯǯam täujja čiõlǥtõsân, što kâʹl neezznid da ooʹccbõsjooukid kuulli oummid põõrǥât vuäǯǯad mainstâʹttma ”leša ko sij jie ääʹlj”. Mâŋŋa tõʹst kuultet mainstâʹtted aiggum oummin tuõsttlõsvuõđ da oiʹǧǧeet õõudâsvaʹsttõõzz siʹjjid: Jos ooʹccbõõzzid kuulli oummu tåʹlǩ leʹčče siõmmna tuõsttlab nuʹt media määŋgnallšemvuõtt lâssneʹče. Mon kuultam õõudâsvaʹsttõõzz mediast: Mâʹst lij ǩidd što mainstâʹttempoodd vueiʹnet nuʹt põõlteeʹjen, što mainstâttmõõžž jeät tuõsttu leʹbe haaʹluku uʹvdded, håʹt kõõččmõõžžâst lij äʹššvuuʹd äʹšštobddi leʹbe âânn ääʹšš tääʹrǩes äʹššen?  

Ååskam,  što tooiʹmteei väjldâʹtte mõõnn väʹǯǯlõs päiʹǩǩ mainstâttmõš leʹbe vuässõõttmõš õuddmiârkkân televisio saǥstõõllâmprograʹmme määŋg ooumže tuõđi lij. Tät kuâskk še oummu, ǩii lij härjjnam tuejjeed mediain da lij jiõčč õuddmiârkkân politiikk mieʹldd vaʹlljääm õõlmâs jieʹllem. 

Määŋg ooʹccbõõzzid kuulli oummu kovvee mainstâʹttempoodd vaiggeen, ko seeʹst õõlǥči eeʹttkâʹstted jooukâs da peälšted puki vuõiggâdvuõđid jooukâst. Seämma poodd sij ouʹdde jijstes jiânnai, ääʹvee põrttuuseez leʹbe mainste jiijjâs tuâǥǥa čueʹccempaaiʹǩin da historiast, kååʹtt vuäitt leeʹd ääv haaʹvin tiudd. Tooiʹmteei, kååʹtt vuâlgg päikka kliinlaž šiõttõõttmõõžžin, što faktaid täʹst tåʹlǩ ooʒʒât leʹbe ååcc raʹvvjummuž õuddšiõttʼtõõllma, vuäitt tuejjeed jõnn hääit. 

Mainstâʹttempooddâst tooiʹmteei sätt še ǩiččled saggâd ooʹccbõõzz eeʹttkõʹstti tiõttum vuõʹrmme da kaggâd stereotypiaid. Äʹšštobddi haaʹleet õuddmiârkkân sniimmâd kauppkõõskõõzzâst, kååʹtt ij ni mõõnn nalla õhttân suʹnne leʹbe suu äʹššvoudda, peʹce kägg ooʹccbõõzz stereotypiaid. Tooiʹmteei sätt kõõččâd kõõččmõõžžid, koid son alttad tõõjeeʹl ”tän ij vuâsti vuäǯǯči kõõččâd, leša kõõjjam kuuitâǥ” da vuârnat vueiʹnelm. Jäänmõs oummin haaʹlad mainstâʹttempoodd vaʹstteed kõõččmõõžžid tooiʹmteei miõl mieʹldd. Tooiʹmteei jordd, što vuäitt pâi ǩeâlddõõttâd, leša ooumže, kååʹtt ij leäkku kuddnalla valmštõttum mediain kaaunõõttmõʹšše lij vaʹsttummšest ǩeâlddõõttmõš jõnn äʹšš. Vueʹljet mieʹldd tõõzz mâiʹd puk tooiʹmteei kuäʹss-a tätt, leša mâŋŋa mainstâʹttmest ooumže vuäitt kuâđđjed juʹn-ba õnnum miõll.   

Susani Mahadura da Olli Seuri ǩiõttʼtâʹlle staanâs  mainstâttmõõžž podcastist Avoin kysymys. Podcastist Mahadura mušttat, što ko oummu mainstââʹttet vaiʹǧǧes ääʹšš pirr, lij čuuʹt tääʹrǩes äʹšš, što suʹnne šâdd staanlaž miõll. https://areena.yle.fi/audio/1-50626088 

A media nääʹll ǩiõttʼtõõllâd ooumažvuõiggâdvuõttkõõččmõõžžid? Määŋg mediatuʹtǩǩummuž puäʹtte seämma puåđõʹsse: Ooʹccbõõzz jouʹǩǩe kuulli oummid (lääʹmesoummid, seksuaal- da sooǥǥbieʹllooʹccbõõzzid, eetnlaž ooʹccbõõzzid) kovveet tääuʹjmõsân mediast ǩiõrddjen leʹbe vaiʹǧǧes läittjen. Ko ooʹccbõõzz jouʹǩǩe kuulli ooumaž särnn vuõiggâdvuõttneeuʹrtummši leʹbe vuõiggâdvuõđi vaaʹni pirr (vuõiggâdvuõđ, kookk jäänbõʹsse lie jijstes seeʹlv arggääʹšš mâʹte liikkummuš pääiʹǩest nobba) suu kovveet paass tuärrjen, kååʹtt vuârnat (õudd)vuõiggâdvuõđ da muttâz leʹbe ”tääkkal mååʹtten” õuddnummuž, kååʹtt neeuʹrteʹče suu leʹbe suu joouk ooumažvuõiggâdvuõđid. 

Media äʹrbbvuõđlaž oođâskriteeʹr šeäʹtte hueʹneld aaʹššid, koin ǩiõttʼtõõlât ooumažvuõiggâdvuõttneeuʹrtummšid, õuddmiârkkân čårstummuž. Ooumažvuõiggâdvuõttkõõččmõõžžin ooʒʒât vuâsttlõõžži piijjmõõžž, koʹst ooʹccbõõzz jouʹǩǩe kuulli ooumaž hueʹnmõs vueʹjjest joudd peälšted ooumažvuõđâs õuddmiârkkân politiikkâr vuâstta, ǩeäzz nuuʹbb identiteʹtt da jieʹllem lie tåʹlǩ vueiʹnelmkõõččmõõžž. Trasek ääʹvad tän puârast ǩeeʹrjtõõzzâst vueʹjjest, koʹst transoummu oʹcce vuâsttlõsvuâkka  Yle prograʹmme. https://www.facebook.com/notes/trasek-ry/palaute-yleisradiolle-koskien-sannikka-ukkola-ohjelmaa-2192018/2159516437394895/ . Õõutverddsažvuõttkõõččmõõžžin tuejjeet leigga täujja mainnsid, koi jurddjen lij vuäǯǯad jäänbõõzz beâddjõõvvâd ooʹccbõõzz ååsktõllum kaiʹbbjõõzzin tõn pirr, što aaʹššid juʹn-a feʹrttai tuejjeed nuuʹbbnalla leʹbe ”ij ni mõõnn vuäǯǯ tuejjeed”. 

Kõõddâs vuässõõttâd õõlmâs saǥstõõllma äʹrbbvuõđlaž mediast lij veâl õllʼjab, ko pâʹjjen åårrai šiõttʼtõõllmid veâl lââʹzztet tõn some vâččäbstõõzz, koon vueiʹtet vueʹrdded ääbbstem mainstõttum oummu õõl mâŋŋa ko son lij mediast čuäʹjtõõttâm (kååʹtt veâl vuäǯǯ puäʹlddemaunnâz media vaʹlljeem vuâsttlõsvuâkka šiõttʼtummšest). Tät lij še  ooumažvuõiggâdvuõttkõõččmõš da juõʹǩǩ media, kååʹtt ååsktââll åårrmes demokratia da  ooumažvuõiggâdvuõđi beäʹlnn, õõlǥči smiõttâd jiijjâs rool, ko puõʹtti vuâra ooʹccbõõzz jouʹǩǩe kuulli ooumaž leʹbe neezzan ǩeâlddââtt uʹvddmest mainstâttmõõžž. 
 

- Maria Swanljung